To miał być dla nas zryw wolności – od obowiązków, pracy i rodzin. Cieszyłyśmy się na ten wyjazd odkąd tylko powstał jego plan. To musiało się udać! Wyjeżdżałyśmy w niedzielę, 30.04.2006 o 6 rano, tak więc Basia przyjechała w przeddzień i urządziłyśmy sobie pobudkę o 5/00. Rano obudził nas deszcz, ale ponieważ zaplanowałyśmy ładną pogodę, więc się tym wcale nie przejmowałyśmy – uznałyśmy, że to tylko takie chwilowe, przelotne opady. I rzeczywiście tak było – na granicy (Mnisek) byłyśmy przed 7, a  ok. 8 w Bardejowie – deszcz już zanikał, pokazywało się niebieskie niebo i błyskało słońce.

        Niedzielnym rankiem Bardejów (Bardojov) zieje pustkami. To trzydziestotysięczne, nieco prowincjonalne miasteczko nad Topľą, u południowych podnóży Beskidu Niskiego, jest historyczną stolicą Górnego Szarysza, jedną z najwspanialszych środkowoeuropejskich enklaw gotyku i renesansu. Cały piękny renesansowy rynek był tylko dla nas – otoczony budynkami przebudowanymi w późnym renesansie i baroku. Na rynku znajduje się budynek Ratusza (Radnica) wybudowany w 1511r. W północnej części rynku kościół pw. Św. Egidia - gotycki z drugiej połowy XIVw. Snując się po rynku i okolicznych, urokliwych uliczkach uświadomiłyśmy sobie, że nie mamy ichnich pieniędzy, bo zapominając, że dziś niedziela nie wymieniłyśmy w kantorze na granicy. Miła pani w muzeum (tylko ten przybytek był otwarty) uświadomiła nas, że dzisiaj nigdzie nie wymienimy pieniędzy. No, chyba, że spróbujemy w bankomacie. Z małą nadzieją na sukces wsunęłam kartę do pierwszego napotkanego bankomatu. I niespodzianka! Ślicznie mi wypłaciło korony według całkiem przyzwoitego kursu. Mając już pełne kieszenie dalej ruszyłyśmy na zwiedzanie – znalazłyśmy wspaniałe, średniowieczne, bardzo dobrze zachowane mury opasujące miasteczko, imponujący barbakan i główny wjazd do Bardejova. Jak ktoś słusznie zauważył – to sceneria jak z bajek o rycerzach i księżniczkach. Obeszłyśmy fosy, weszłyśmy i na mury skąd rozpościerał się wspaniały widok na Szarysz. A wszędzie nadal cicho i pusto. Tylko bujnie kwitnąca i zieleniejąca się przyroda.  Wróciłyśmy jeszcze na rynek, msza się skończyła, można więc było wejść do katedry – mroczna, wysoka, pachnąca starym drewnem. Najcenniejszą częścią wnętrza bazyliki jest unikalny zestaw jedenastu skrzydłowych ołtarzy z lat 1460 - 1520, które stoją na swoich pierwotnych miejscach do dzisiejszych dni. Główny ołtarz św. Egidia jest nowogotycki i czteroskrzydłowy z roku 1878.
        Bardejov był miasteczkiem wielowyznaniowym (kościół katolicki, prawosławny, ewangelicki, synagoga) i renesansowo wielokulturowym. Jak wyczytałyśmy w przewodniku zachowała się synagoga budowana ściśle wedle talmudycznych zasad. Uparłyśmy się znaleźć więc dzielnicę żydowską.  Na pierwszy rzut oka nic takiego nie było widać. Ale z mapą w ręku, wyszłyśmy poza obszar rynku i znalazłyśmy to miejsce – otoczony kamiennym, kruszącym się murkiem i wysokim metalowym płotem, ukryte przed ludzkim okiem tłoczyły się żydowskie zabudowania. Centralnie położona  synagoga i parę budynków obok niej, a wszystko w opłakanym stanie. Na szczęście chyba podjęto decyzję o remoncie, stąd ten płot i jakieś walające się w pobliżu materiały budowlane. Żeby jednak to wszystko dostrzec trzeba było wspiąć się na ten murek. Tak też zrobiłam, a Basia poszła w moje ślady – niestety, gdy chciała zejść, niefortunnie chwyciła się jakiegoś wystającego kamienia, który się obluzował i zaczął spadać prosto na jej głowę. Ona tez zaczęła spadać, i na szczęście w ostatniej chwili odepchnęła lecący na nią głaz, tak, że tylko średniowieczne  odłamki na nią się posypały nie robiąc jej szczególnej krzywdy.  Potem jeszcze długo wytrząsała pył z włosów, ubrania i torebki... To był ostatni punku programu w Bardejowie, ruszyłyśmy więc dalej, do Kupeli.

      
         Bardejovskie Kupele to też jest zabytek, chociaż nie wygląda. Pierwsze zakłady lecznicze i kąpielowe powstały tutaj w XIII wieku. Uzdrowisko było ulubionym miejscem wypoczynku cesarzowej Sissi, żony Franciszka Józefa, a także celem wyjazdów wypoczynkowo-towarzyskich arystokracji i intelektualistów polskich (A. K. Czartoryski, J. U. Niemcewicz, królowa Marysieńka i inni). Teraz to kurort w zachodnim stylu – właściwie to wygląda jak jeden wielki park, ze starannie utrzymanymi klombami, trawnikami i okazałymi budynkami sanatoryjnymi. Jest tam i pijalnia i kościół, chyba tez jakiś pasaż handlowy zamajaczył nam w oddali, w głębi są baseny (o tej porze jeszcze nieczynne) i skansen. I właśnie ten skansen był naszym celem. Cisza, spokój,  drewniane chałupy starannie urządzone, cerkiewki (w jednej właśnie odbywało się nabożeństwo), młyn wodny, budynki gospodarcze. Bardzo miło się zwiedzało, bo wszystko otwarte, bez „pilnowaczy”, tylko ekspozycje oddzielone sznurkiem (jakie to miłe, ufne społeczeństwo ci Słowacy!). Pospacerowałyśmy wiec, zrobiłyśmy trochę zdjęć i postanowiłyśmy ruszyć dalej na wschód w poszukiwaniu wsi rusińskich, drewnianych cerkiewek i egzotyki w formie cygańskich gniazd.

      
    Na trasie Basia wypatrzyła jakąś bardzo malowniczą ruinę na jednym z mijanych wzgórz, zdecydowałyśmy więc, że odkryjemy co to jest.  Zjechałyśmy więc w bok i wylądowałyśmy w sielsko-anielskiej wiosce.  Zostawiłyśmy auto koło bogatego domu pszczelarza (pstryk-zdjęcie) i ruszyłyśmy przez mostek w kierunku góry zamkowej. Pusto, ani żywego ducha, ale mimo, że tak odludny, szlak jest świetnie oznakowany – co kilkadziesiąt metrów żółta tablica z historią zamku w odcinkach. W sumie było chyba 14 tablic, a żeby poznać całą historię trzeba było dotrzeć na sam szczyt.
    Początkowo droga wiodła przez wznoszące się coraz wyżej pola skąd widać było oddaloną wieś i położoną na uboczu, za rzeką osadę cygańską (stare walące się rudery świeżo postawione przez państwo błyszczące, nowe domki – pewnie też z perspektywą obrócenia się w niedalekiej przyszłości w rudery). Dalej wchodziło się w las. I właśnie będąc na skraju lasu, zobaczyłyśmy  w oddali idących w naszym kierunku dwóch mężczyzn, co było nieoczekiwanym zjawiskiem na tym pustkowiu. Basia optymistycznie ucieszyła się, ze oto spotykamy turystów na tym zapomnianym szlaku. Ja byłam większą realistką – dostrzegłam, że to Cyganie z tobołami. I to wyglądający dość dziko. Miałyśmy dwie możliwości reakcji – uciekamy jak głupie (to ja), albo dzielnie idziemy naprzód (Basia). Cóż, jednak ta druga opcja była zdecydowanie bardziej do przyjęcia. Nadal więc wspinałyśmy się ścieżką, wesolutko zmierzając do ruin. Schowałyśmy tylko zapobiegliwie aparaty fotograficzne i starałyśmy się wyglądać biednie, dzielnie i rezolutnie. Gdyby nas chciano jednak napaść, to szanse miałyśmy niewielkie, bo Cyganie nie dość, że dzicy, to jeszcze i postawni. Jednak nie mieli złych zamiarów, a być może też czuli jakiś niepokój, bo na nasz widok położyli swoje wory na ziemi (ewidentnie wypchane kradzionym w lesie drzewem), piłę dyskretnie umieścili za sobą (Basia ucieszyła się, że przynajmniej nie mają tej piły mechanicznej, jak w horrorach)  - ze niby jako turyści odpoczywają sobie beztrosko na szlaku po spacerku w lesie. Z miłymi uśmiechami nas pozdrowili zagajając, czy idziemy zwiedzać zamek. Też szczerząc się uprzejmie, podjęłyśmy konwersację i w reweransach rozstaliśmy się. Bezpośrednie niebezpieczeństwo więc minęło, była jeszcze wprawdzie możliwość, że polecą do swojej etnicznej wioski po posiłki i zaczają się gdzieś w krzakach czekając na nasz powrót, ale to było tylko luźne przypuszczenie o małym prawdopodobieństwie.
    Dotarłyśmy wreszcie na wzgórze zamkowe – ruiny prezentowały się wspaniale, widać było potęgę dawnego zamku. Teraz już poznałyśmy całą historię i zobaczyłyśmy sam obiekt. Zamek Zborov, nazywany też Makovica, powstał w XIII lub początkiem XIV wieku jako ochrona węgiersko-polskiej drogi. W okresie powstań stanowych zamek napadły wojska cesarskie i w 1684 roku dokonały jego zburzenia. Z rozległego zamku w stylu renesansowym zachowały się tylko mury. Aż się proszą o jakiegoś ducha lub inne romantyczne dekoracje. Z murów rozpościera się widok na całą okolicę – łagodne, lesiste wzgórza, zielonkawe pola, gdzieniegdzie jakieś maleńkie osady. Piękny widok, zwłaszcza z tłem błękitnego nieba i jaskrawym świetle słońca. Z zamkowej góry zeszłyśmy już bez niepokojących spotkań, a wręcz przeciwnie - spotkałyyśmy urocze dzieci romskie, które bardzo entuzjastycznie się do nas odnosiły. Zrobiliśmy sobie pa-pa, i ruszyłyśmy dalej odkrywać słowacką łemkowszczyznę

   
        Udało nam się zlokalizować tylko dwie cerkiewki, obie niestety zamknięte, a wokoło ani żywego ducha, aby poprosić o klucz. Za to otoczenie piękne – wokół świątyń zielone cmentarzyki z rzadko rozsianymi mogiłami. Zdumiewające, że ziemne groby z XIXw jeszcze zachowały swój kształt – być może nadal potomkowie żyją i dbają o te kopczyki, a może to wspólnota...?
       

        Powoli zbliżało się południe, kiedy dojechałyśmy do Svidnika – typowo socjalistyczne miasto – mnóstwo bloków, szerokie ulice, a na latarniach obowiązkowe kołchoźniki, skąd dobiegały dziarskie, ludowo-marszowe melodie. Nic tam nie miałyśmy do roboty, więc szybko przejechałyśmy przez miasto kierujac się na południe, bo w międzyczasie postanowiłyśmy, że chcemy dotrzeć do Preszova (Kras!), a może nawet Levocy. Jedziemy więc i jedziemy, widoki piękne, ale jako kierowca, mam patrzeć na drogę, a nie podziwiać, więc zaczynam czuć zmęczenie. Konieczny jest więc jakiś postój i jakaś kawa, a najlepiej obiad. Zatrzymujemy się w Gieraltowicach. Oczywiście pusto, gdzie niegdzie przemykają tylko Cyganie. Szukamy miejsca z kawą – jedna knajpa, druga, trzecia – a każda w ten sam deseń: pełno dymu i paru smętnych facetów nad piwem. Odpocząć i napić się kawy to tu się nie da, a na podziwianie lokalnego kolorytu nie mamy w tym momencie ochoty. Siadamy więc w parku, pijemy przestudzoną kawę z termosu, zjadamy resztę kanapek. I jazda dalej. Zaraz za rogatkami – niespodzianka. Całkiem przyjemny motel z restauracją: czysto, schludnie, piękny ogródek, niskie ceny. Pyszne knedliki z gulaszem (80sk) dodają nam sił, a kawa energii, więc już na pewno wiemy, że dzisiejszym celem będzie Levoca. Na trasie mam niespodziankę – tunel! Nie było wyjścia – musiałam tamtędy przejechać i żadna klaustrofobia nie mogła mi w tym przeszkodzić. Tunel jak tunel – wąski, ciemny, bez odwrotu. Nie mogłam robić nic innego, tylko jechać przed siebie z pełną koncentracją. Klaustrofobia dawała znać o sobie – było mi niedobrze, bolał brzuch, serce łomotało. Jedynie głębokie oddechy mogły mnie uratować. W końcu dostrzegłam światełko w tunelu.


        A niedługo potem był już Spiski Hrad. Znany mi dobrze już z innych wycieczek. Pięknie wyglądał w popołudniowym słońcu, na tle ciemnych chmur. Z wieży rozciąga się widok na całą dolinę. Szkoda, że jest lekka mgła ograniczająca widoczność.


        Stamtąd już tylko jeden skok do Levocy. Mamy świetny pomysł, żeby przenocować w znanymi mi skądinąd Klasztorze Franciszkanów. Przyjmuje nas młodzieniec z nowicjatu – chyba nie wszystko rozumie, ale już prowadzi nas do pokoju, gdzie możemy się rozgościć. Świetnie, wrócimy tu, ale jeszcze chcemy zwiedzić Levoczę.
        Levoca oczywiście piękna – ryneczek wypielęgnowany i odnowiony. Tutaj jest wyjątkowo dużo ludzi, tzn. turystów, więc i o miejsca w hotelu ciężko, albo ceny (dla nas) zaporowe (pokój 2-osobowy 1200sk). Wracamy więc do klasztoru. Długo, bardzo długo nie możemy się dodzwonić. W końcu otworzył nam ten sam młodzieniec co przedtem, teraz mocno wystraszony i zaczął tłumaczyć, że właściwie to on nie wie, bo nie ma nikogo ze starszych. Kiedy go poinformowałyśmy, że jednak zdecydowałyśmy się przenocować  w klasztorze, zdenerwował się jeszcze bardziej. Widać, przemyślał wszystko i zdał sobie sprawę, że może mieć duże nieprzyjemności, że wpuścił dwie obce kobiety do klasztoru. Trzęsącymi się rękami dał nam kolację i zaczął coś natarczywie mówić o :”mobile” – okazało się, że chce, abym ze swojej komórki zadzwoniła do znanego mi ojczulka z Bratyławy, aby mógł nas uwiarygodnić. Tak się też stało – oczywiście  zgodził się na nasz nocleg, a nastrój brata Pawła zmienił się diametralnie, gdy tylko dostał jego błogosławieństwo. Nieba by nam przychylił. Dostałyśmy pokój na piętrze – skromny, ale bardzo wygodny – dwa tapczaniki, biurka, szafka i widok z okna wprost na Marianską Horę

        Na poniedziałek, 1.05, zaplanowałyśmy wypad do Słowackiego Raju. Jeszcze wczoraj wieczorem, gdy wspominałyśmy o wypadzie w góry, braciszek Paweł zaczął coś wspominać, ze pokaże nam szlaki. Było to jednak dosyć enigmatyczne i potraktowałyśmy to jako wyraz kurtuazji. Rano jednak patrzymy, a on ci w pełnym ekwipunku się zjawia na śniadaniu, w górskich ciuchach, a w ręku dzierży mapy. Pojechaliśmy więc we trójkę. Dosyć szybko zjechaliśmy na boczną drogę, masyw Raju był już doskonale widoczny. Po drodze minęliśmy cygańską wioskę, gdzie weseli Cyganie oferowali noclegi – stali przy drodze przykładając dłoń do policzka, co miało oznaczać spanie. Paweł wyjaśnił nam, że to wyjątkowo dobrzy Romowie, godni zaufania, którzy postanowili robić biznes na turystyce i z tego żyją. Hm, zapewne ciekawe byłoby doświadczyć tak egzotycznego noclegu i obalić kolejne stereotypy.

        Do Raju dojechaliśmy w mżawce. Zdałyśmy się na Pawła jako na przewodnika zastrzegając jedynie, aby nie prowadził nas na szlak, gdzie są drabinki i klamry, bo Basia ma niesprawną rękę na skutek zerwania ścięgien (choroba klawiaturowa!!!!) i lęk wysokości. Obiecał, że tak, oczywiście, pójdziemy łagodnym szlakiem. Łagodny to on był i owszem, ale do czasu. Szło się po kamyczkach w strumieniu, gdzie szybko przemoczyłam adidasy (nie miałam tak jak oni butów górskich, bo nie przewidywałyśmy ostrych szlaków), potem zaś zaczęły się mostki z rzadko ustawionych szczebelków, gdzie Basia zaczęła mieć problem pt. lęk wysokości. Aż w końcu zobaczyłyśmy pionowe, metalowe drabiny i klamry. Basia lekko spanikowała, ale nie było odwrotu, bo w Raju szlaki są jednokierunkowe . Na szczęście okazało się, że drabiny nie wywołują takiego lęku jak te drewniane mostki. Można było iść. Jednak nie obeszło się bez kontuzji – Basia nadwerężyła rękę, a ja mocno stłukłam nogę o klamrę. Warto jednak było, bo wrażenia niezapomniane, a widoki piękne (szkoda,  że zdjęcia ich w pełni nie oddają).

       
Wreszcie dotarliśmy do Klastoriska.. W schronisku posililiśmy się czekoladą i klasztornymi wafelkami i ruszyliśmy zwiedzać ruiny klasztoru Kartuzów. Siostry – obolałe i zmęczone, braciszek – pełen energii i entuzjazmu.. Zaczął nas włóczyć po każdym kamyku i szczegółowo objaśniać, gdzie co było – kościół, kaplica, cele takie i takie, kuchnia, piwnica itp. Kiedy zaczął robić drugie kółeczko (po tych samych miejscach) zaczęła nas powoli ogarniać determinacja. W końcu asertywnie przypomniałyśmy mu o ograniczeniach czasowych i poinformowałyśmy, że już chcemy powoli schodzić.  Też spojrzał na zegarek i stwierdził, że jeszcze koniecznie musimy zahaczyć o Spiską Starą Ves, a że on ma mszę o 16, więc musimy się pospieszyć. Ruszyliśmy kurcgalopkiem, co w szczególny zachwyt wprawiło moją obolałą nogę. Po drodze konwersowaliśmy w polsko-słowackim dialekcie o Polakach (jacy różni), Słowakach (jacy mili), Czechach (jacy wredni), niuansach językowych, samochodach (Paweł skończył samochodówkę i w świeckim życiu auta były jego pasją), no i oczywiście o górach (przed wstąpieniem do nowicjatu był przewodnikiem po Raju i Tatrach  i działał w słowackim GOPRze). W tak miłej atmosferze dotarliśmy do auta. Paweł  łakomie spojrzał na moją sienę i stwierdził,  że chyba lepiej będzie, jak on poprowadzi, bo zna te tereny. Nie miałam nic przeciwko temu, a wręcz przeciwnie, bo przynajmniej mogłam trochę odpocząć, a noga bolała mnie coraz bardziej
.

        Zatrzymaliśmy się w okolicy, niedaleko wsi Letanovce, aby z oddali zobaczyć wieś dzikich Cyganów – pojechaliśmy za las, na wzgórek, a stamtąd w dole było widać bardzo etniczną osadę. Niestety Paweł nie chciał podjechać bliżej, bo tubylcy w ramach rekreacji lubią obrzucać auta kamieniami.
Kolejnym punktem programu była Spiska Nowa Ves. Gdzie tam ves! Całkiem spore miasto z okazałym teatrem, jakiego nie powstydziłby się i Kraków. Jest tutaj najwyższa na Słowacji wieża kościelna. Oczywiście nasz żwawy cicierone zaplanował, że się tam zaraz wdrapiemy, aby podziwiać z góry okolicę, ze szczególnym uwzględnieniem jego rodzinnej wsi. W innych okolicznościach zapewne ochoczo byśmy się wspięły, ale ja ledwo chodziłam na tej nodze,  a i ogólne zmęczenie już dawało się we znaki... szczęśliwie wieża była zamknięta. Co koń wyskoczy ruszyliśmy więc do Levocy (nadal prowadził Paweł), znacznie przekraczając dozwoloną szybkość. Miał farta, że nie zatrzymała go drogówka przyczajona przed samą Levocą. Widać Św. Franciszek czuwał nad nami.


         Wróciliśmy do klasztoru po 15, zapraszał nas jeszcze na obiad, ale szykowanie posiłku, pogaduszki i inne towarzyskie zwyczaje zajęłyby nam zbyt dużo czasu. Pożegnałyśmy więc braciszków, serdecznie nas wyściskali, i ruszyłyśmy dalej – już w kierunku Polski. W okolicach Vrbova okazało się, że kończy się gaz (miałyśmy tankować w Levoczy, ale jakoś nam to umknęło w natłoku innych wrażeń), a tu szczere pole. Na szczęście udało nam się jakoś dojechać do Kezmarku.
        Stamtąd do granicy w Mniszku było już niedaleko. Jeszcze zatrzymałyśmy się na obiad „U Franka” przed Lubovnią (ja – prażony syr, Basia – mieszanka pierogów z bryndzą, no i pyszniutka kawa).
        Na granicy kupiłyśmy jeszcze łakocie dla rodzinki i wreszcie ok. 19 wylądowałyśmy w domu. W sam raz na dobranockę w naszym wykonaniu – słowackie opowieści z mchu i paproci.